Eind 2017 schreef ik dit artikel over onze/mijn vleesconsumptie, waarom het belangrijk is dat we minder vlees gaan eten en met heel veel tips om lekker vegetarisch te koken. Ik beloofde toen dat er snel een deel 2 zou komen over de impact van zuivel en eieren, maar dat is er helemaal bij ingeschoten. Dat ga ik nu goedmaken! De komende tijd krijgt deze serie een vervolg, en gaan we het onder andere hebben over biologisch eten (wel/niet?), lokaal eten, voedselverspilling en de food impact top 5.
Inmiddels is het voor iedereen volgens mij wel duidelijk dat er iets moet gebeuren om onze aarde toekomstbestendig te maken. Met onze leefstijl in Nederland hebben we 3,6 aardbollen nodig om op deze manier in ons levensonderhoud te voorzien. Hoe wij eten en drinken speelt daarin een belangrijke rol. Dat moet anders, en gelukkig kan dat ook! In deze serie wil ik op een positieve manier kijken wat we heel concreet kunnen doen om zo te eten dat het ook goed is voor onze planeet. Vandaag gaan we het zoals gezegd hebben over zuivel en eieren.
De belasting van zuivel en eieren op de aarde
In het artikel over vlees schreef over de disproportioneel grote ecologische voetafdruk van vlees. Dit komt onder andere door de grote hoeveelheid veevoer die je nodig hebt, de uitstoot van schadelijke gassen door dieren en hun mest (met name methaan, fosfaat, ammoniak en nitraat), en het enorme waterverbruik. Je hoeft niet heel intelligent te zijn om te bedenken dat als dit voor vlees geldt, het ook (in minder mate) geldt voor de andere producten die dieren leveren: zuivel (melk, yoghurt, kaas, boter) en eieren. Toch had ik hier tot ongeveer 1-1,5 jaar geleden echt nooit bij stilgestaan. Integendeel, ik ging wel minder vlees eten, maar daardoor juist veel meer zuivel en eieren! Waarschijnlijk is dat voor een deel van jullie wel herkenbaar.
Maar hoe schadelijk zijn zuivel en eieren dan precies? Allereerst iets over zuivel, die voor het overgrote deel geproduceerd wordt door koeien. Vlees en zuivel samen zorgen voor ongeveer 60% van de uitstoot van broeikasgassen die bij de productie van voedsel vrijkomen, en nemen maar liefst 83% van de landbouwgrond in beslag. Ter vergelijking: ze leveren slechts 18% van de calorieën die we dagelijks innemen. Als we vlees en zuivel zouden vervangen door gezonde plantaardige producten met voldoende eiwitten (bijvoorbeeld peulvruchten), dan is er driekwart minder landbouwgrond nodig. Dat zorgt niet alleen voor minder uitstoot van broeikasgassen, maar is ook dé oplossing voor het vraagstuk hoe we een groeiende wereldbevolking van voedsel blijven voorzien. Er is dus een ook een belangrijk sociaal aspect. Ook hoeven we dan geen regenwoud meer te kappen voor de teelt van soja (veevoer). Als je kijkt naar de verschillende soorten zuivel, dan zijn roomboter en kaas het meest belastend voor het milieu.
Voor eieren geldt in hoofdlijnen hetzelfde, al zijn kippen iets ‘efficiënter’ en hebben ze naar verhouding minder voer nodig dan koeien. Ook is de uitstoot van broeikasgassen lager. Maar ook kippen hebben voer nodig dat verbouwd moet worden (vaak soja uit regenwoudgebieden) en in de mest zitten voor het milieu schadelijke stoffen. Biologische kippen doen het wat dat betreft wel beter, want ze krijgen vaker voer uit de regio en het voer wordt verbouwd zonder kunstmest of bestrijdingsmiddelen. Toch blijft gelden: het is efficiënter (en dus beter voor het milieu) om zelf direct plantaardige voedingsmiddelen te eten, dan om deze eerst aan een koe of kip te voeren in ‘ruil’ voor eieren en melk.
Is kaas een goed alternatief voor vlees?
De impact van kaas op het milieu is veel groter dan de impact van bijvoorbeeld melk of yoghurt. Dat komt omdat je voor het maken van 1 kilo kaas wel zo’n 9 liter melk nodig hebt. De impact van kaas is daarmee dus 9x zo groot als die van melk! Al met al maakt dat kaas niet veel milieuvriendelijker dan vlees (alleen rundvlees heeft een veel grotere impact op de aarde). Dat maakt het dus geen geweldig idee om vlees steeds te vervangen door kaas, al eet je kaas waarschijnlijk wel in veel kleinere porties (een portie vlees bij het avondeten is 100-125 gram, een portie kaas ongeveer 30-40 gram) en dus is de milieubelasting zo bezien wel lager dan die van vlees. Ook zijn de meeste soorten kaas niet gezond. Een beter idee is om peulvruchten, tofu, vleesvervangers zonder kaas of noten aan je maaltijd toe te voegen. Maar ik weet ook uit ervaring dat dat soms lastig is, want kaas is wel héél lekker. Gebruik je kaas, beperk dan de portiegrootte.
Moeten we dan allemaal veganist worden?
Tja, het kortste antwoord is dat het voor de aarde op dit moment de beste optie lijkt (vroeger was dat anders, de wereldbevolking was veel kleiner en de aarde werd niet overbelast. In de toekomst zou dit ook weer anders kunnen zijn). De impact van ons voedsel is immers veel te hoog en een plantaardig eetpatroon is de efficiëntste manier om dat te verlagen. Toch denk ik dat er wel mogelijkheden zijn om op een duurzame manier kleinschalig te genieten van zuivel en eieren, zij het in heel véél mindere mate dan we nu gewend zijn. Dan denk ik bijvoorbeeld aan de eieren van kipster. Ook merk ik dat het voor de meesten van ons waarschijnlijk te ‘heftig’ is om direct over te stappen op een volledig plantaardig eetpatroon. Dierlijke voedingsmiddelen zitten zó verweven in ons eetpatroon dat een plotselinge overstap echt niet makkelijk is.
Toch denk ik dat we wél allemaal stappen kunnen zetten in de richting van een plantaardiger en duurzamer voedingspatroon, en dat we onszelf daarin ook best mogen uitdagen. We zijn in de loop der jaren meer en meer dierlijke producten gaan eten, en behalve dat de belasting daarvan op de aarde veel te hoog is, is het ook nog eens ongezond (kaas bevat erg veel zout en verzadigd vet, volle producten zoals volle melk en volle yoghurt bevatten ook veel verzadigd vet en over roomboter, slagroom, creme fraiche zullen we het maar niet eens hebben…) en worden veel dieren ontzettend dieronvriendelijk gehouden. Wat goed is voor de aarde, is vaak ook goed voor de dieren en voor jouw eigen gezondheid. Dat vind ik mooi en bijzonder om te zien!
Ik ervaar zelf dat het echt een proces is om meer plantaardige voeding op te nemen in je eetpatroon. We zijn hier al een paar jaar mee bezig. Inmiddels eten wij voor zo’n 90% plantaardig en dat heeft ons eigenlijk alleen maar verrijkt. Ik heb minder vaak een ‘zwaar’ gevoel na het eten, we hoeven niets te missen en kiezen standaard voor gezond en lekker eten op basis van granen, groenten, fruit, peulvruchten, noten. Daarmee maak ik heerlijke recepten, kijk maar hier. Maar we eten ook chocolade, chips, friet, groentekroketten hoor… 😉 Ik ben ervan overtuigd dat het voor de meeste mensen het beste (en ook echt haalbaar!) is om in stapjes dierlijke producten te vervangen door plantaardige varianten. Dat maakt het hele proces een stuk leuker en makkelijker. Ik ga graag samen met je op ontdekkingstocht.
Tips om minder zuivel en eieren te eten
Er zijn grofweg 3 mogelijkheden om minder zuivel en eieren te eten.
- vervangen – er komen steeds meer en betere plantaardige vervangers voor dierlijke producten op de markt. Er zijn talloze soorten plantaardige ‘melk’ op de markt en er komen ook steeds meer vervangers voor yoghurt. Plantaardige kaasvervangers zou ik niet aanraden, die zijn vaak heel erg ongezond en (nog) niet zo erg lekker.
- verminderen – voor de hand liggend, maar wel belangrijk: simpelweg minder eten van zuivel en eieren. In plaats van elke dag 4 boterhammen met kaas, kun je er ook 2 met iets anders beleggen. In plaats van elke dag een gebakken ei, kun je er ook alleen in het weekend eentje maken.
- variëren – voor mij werkt het het allerbeste om te kijken wat voor ontzettend lekkere mogelijkheden er zijn met plantaardige producten. Ik houd dus niet vast aan wat ik van vroeger gewend ben, maar ontdek steeds nieuwe smaakcombinaties, recepten en gerechten. Vind je dat lastig? Hier volgen nog wat meer concrete tips.
- Eet je nog veel vlees, dan kun je het beste proberen dat (eerst) te verminderen. Dit maakt het allergrootste verschil. Tips om minder vlees te eten, vind je in dit artikel.
- Focus je op het ‘laaghangend fruit’, oftewel iets wat je makkelijk kunt vervangen, verminderen of veranderen. Voor mij was dat bijvoorbeeld melk, dit heb ik nooit echt lekker gevonden en ik vind mijn havermoutpap of smoothie echt net zo lekker met plantaardige melk.
- Sojamelk met toegevoegd calcium en vitamine B12 (de meeste merken hebben dit) is een volwaardige vervanger van koemelk, met een veel lagere milieubelasting.
- Ontbijten deed ik altijd met yoghurt met muesli/cruesli. Ik heb inmiddels mijn repertoire uitgebreid met plantaardige opties: havermoutpap (met plantaardige melk) met verschillende soorten fruit en noten als toppings, gebakken havermout met appel uit de oven, chiapudding met fruit en muesli, sojayoghurt met muesli, of natuurlijk de good old boterham met jam, appelstroop of hagelslag. Allemaal heel makkelijk te maken. Binnenkort zal ik eens een ontbijtinspiratie artikel delen!
- Lunchen doe ik afwisselend met brood, soep, salade en kliekjes van de vorige avond. Brood en salade zijn ook makkelijk mee te nemen naar je werk, kliekjes ook als je er een magnetron hebt. Op brood kies ik bijvoorbeeld zoet broodbeleg of hummus, muhammara, tapenade, pindakaas en de petit filet of petit pate van de vegetarische slager. Kaas gebruik ik nog maar af en toe als lunch. En waar ik begin 2015 nog schreef dat ik moeite had met het missen van een eitje bij de lunch, kan ik me dat inmiddels niet eens meer voorstellen. Mijn smaak is veranderd en ik vind andere dingen nu veel lekkerder!
- Als tussendoortje kies ik doordeweeks meestal zo veel mogelijk voor gezonde dingen, zoals dadels met pindakaas, rijstwafel met hummus, fruit, zoute crackertjes en smoothies. En (pure) chocolade :). Dit is allemaal plantaardig, dat gaat dus heel makkelijk voor mij. In het weekend eet ik weleens een roombroodje of een taartje met slagroom. En natuurlijk chips, maar dat is ook plantaardig.
- Voor wat betreft het avondeten gebruikte ik een tijdlang nogal vaak kaas als vervanger van vlees. Ik ben vooral echt dol op feta en dat is dan ook mijn ‘stille zonde’ ;). Ik houd zelf aan dat ik probeer niet vaker dan 2x per week kaas te gebruiken bij het avondeten, ook omdat het niet gezond is. Dat lukt steeds beter, onder meer met deze lekkere recepten van mijn blog!
Had jij weleens nagedacht over de impact van zuivel en eieren? Ben je daarin bewust aan het consuminderen, of totaal niet? Heb je nog tips voor mij? Voor mij is duurzaam eten een proces waar ik midden in zit, en steeds ontdek ik weer nieuwe stapjes die ik kan nemen. Ik zie het als een zoektocht, waar ik jullie graag in mee neem.
PS Met dit artikel wil ik absoluut de boeren niet tekort doen, want ik ben er van overtuigd dat er een grote groep boeren is die met veel liefde voor hun dieren zorgen en 7 dagen per week al vroeg in de weer zijn om bijvoorbeeld hun koeien te melken. Ik denk echter wel dat het echt noodzakelijk is dat de (wereldwijde) veestapel krimpt en dat plantaardige voeding een groter deel van ons voedingspatroon gaat vormen, om de hierboven genoemde redenen.
Heel fijn al deze onderbouwing onder elkaar te zien. Na het horen van een podcast van de schrijfster van “ooit aten we dieren” bewust geworden dat vegetariër zijn onvoldoende is. Veganist worden brengt voor mij uitdagingen met zich mee maar ik ga er mee aan de slag.